Kącik logopedyczny

 Przyczyny i rodzaje sygmatyzmu (seplenienia)

 

Sygmatyzm (łac. sigmatisimus; syn.: seplenienie albo szeplenienie) - to nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych, jednego, dwu lub wszystkich trzech szeregów (tj. s, z, c, dz; ś, ź, ć, dź; sz, ż, cz, dż). Zaburzona może być artykulacja jednej kilku lub nawet kilkunastu głosek.

 

Do częstych przyczyn sygmatyzmu (seplenienia) należą:

 

  • nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych: języka (język jest zbyt duży, gruby, krótkie wędzidełko podjęzykowe),
  • wady zgryzu, które powoduje brak dentalizacji (zgryz otwarty, protruzja - przodozgryz i retruzja - tyłozgryz) i inne anomalie zębowe,
  • rozszczep podniebienia, który powoduje niedostateczne zamknięcie jamy nosowej przez podniebienie miękkie (seplenienie nosowe).
  • niska sprawność narządów artykulacyjnych - mięśnie języka są zbyt słabo lub zbyt mocno napięte,
  • upośledzenie słuchu w zakresie tonów wysokich, obniżenie słyszalności,
  • przewlekłe, nawracające choroby górnych dróg oddechowych,
  • naśladowanie nieprawidłowych wzorców otoczenia,
  • zbyt długie karmienie dziecka smoczkiem.

 

W sygmatyzmie można wyróżnić następujące sposoby realizacji dźwięków:

 

  1. Deformacje (mówimy wtedy o sygmatyzmie właściwym), polegające na nieprawidłowej wymowie spółgłosek: zębowych (s, z, c, dz); dziąsłowych (sz, ż, cz, dż); palatalnych (ś, ź, ć, dź). Deformacje są wynikiem zmiany miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia. W zależności od miejsca, w którym powstaje wadliwa artykulacja, można wyróżnić różne typy seplenienia, na przykład międzyzębowe, przyzębowe, boczne, wargowo - zębowe itd.
  2. Substytucje (parasygmatyzm) - zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, realizowanymi prawidłowo. Jest to zjawisko rozwojowe w okresie kształtowania i rozwoju mowy, jednakże gdy utrzymuje się dłużej, należy je uznać za patologię. Najczęściej:

 

  • Spółgłoski: sz, ż, cz, dż (które najpóźniej pojawiają się w mowie dziecka) są zastępowane szeregiem łatwiejszym: s, z, c, dz;
  • Oba szeregi: s, z, c, dz i sz, ż, cz, dż są zastępowane przez szereg: ś, ź, ć, dź;
  • Zastępowane mogą też być spółgłoski dentalizowane szczelinowo: s, z, ś, ź, sz, ż przez zwarto - szczelinowe: c, dz, ć, dź, cz, dż;
  • Spółgłoski dentalizowane dźwięczne mogą być zastępowane przez odpowiednie bezdźwięczne (np. koza- kosa; żyto - szyto itp.);
  • Pewne głoski dentalizowane mogą być mylone przez z innymi, zazwyczaj z tymi, przez które były zastępowane we wcześniejszej fazie rozwoju mowy. Są to objawy sygmatyzmu fizjologicznego, rozwojowego.

 

  1. Elizje (mogisygmmatyzm) - opuszczanie dźwięku. Głoski dentalizowane mogą być opuszczane bądź w ogóle nie realizowane. Podobnie jak w wypadku substytucji jest to zjawisko rozwojowe do pewnego momentu, gdy utrzymuje się dłużej, to należy je uznać za patologię rozwojową.

 

Seplenienie międzyzębowe (łac. sigmatisimus interdentalis; syn.: seplenienie interdentalne, seplenienie śródzębne, sygmatyzm międzyzębny). Wymowa interdentalna to najczęstsza forma, którą obserwuje się u dzieci w okresie wymiany uzębienia. Charakteryzuje się tym, że język znajduje się w linii środkowej lub z boku jamy ustnej wysuwa się między zęby. Jest spłaszczony, brak rowka i dlatego powietrze rozprasza się po całej jego powierzchni. Dolna szczęka jest mniej lub bardziej opuszczona, co powoduje brak dentalizacji. Brzmienie jest tępe podobne do angielskiego th. Obejmuje jeden lub kilka szeregów. W wymowie osób sepleniących międzyzębowa pozycja języka może pojawiać się również przy artykulacji innych głosek zębowych, takich jak: t, d, n ( łac. multiplex interdentalis).

 

Seplenienie międzyzębowe występuje w dwu formach jako: interdentalis, albo interlabialis - gdy język wysuwa się między wargi i powstaje dźwięk między „s” i „f”.

 

Niekiedy spotyka się:

 

Seplenienie międzyzębowe boczne, które charakteryzuje się tym, że brzeg języka jednostronnie wysuwa się pomiędzy zęby trzonowe (łac. interdentalis lateralis). Jest to boczna prawo- lub lewostronna wymowa głosek dentalizowanych. Korekta zaczyna się od głosek: sz, ż, cz, dż - żeby utrwalić utrzymanie języka u góry.

 

Seplenienie przyzębowe (łac. sigmatisimus addentalis; syn.: sygmatyzm przyzębny, sygmatyzm addentalny, seplenienie dozębne, seplenienie addentalne). Charakteryzuje się płaskim ułożeniem przodu języka, który zbyt mocno przylega do wewnętrznej strony siekaczy. nie tworzy się rowek i dlatego powietrze przechodzi szerokim strumieniem W efekcie brzmienie głosek jest przytępione, szmer powstający na krawędziach dolnych siekaczy jest osłabiony lub w ogóle się nie pojawia. Najczęstszą przyczyną seplenienia przyzębowego jest uwalenie nieprawidłowych wzorców. Korekta polega na podsunięciu języka od zębów.

 

Seplenienie wargowo-zębowe (łac. sigmatisimus labio - dentalis; syn.: sygmatyzm labio - dentalny, seplenienie labo - dentalne). Bardzo wąska szczelina tworzy się między dolna wargą a górnymi siekaczami lub między górna wargą a dolnymi siekaczami. Język nie bierze udziału w artykulacji (jest bierny). Wytworzony dźwięk jest podobny do ostro brzmiącego f . warga zbliżając się do zębów powoduje zniekształcenie głosek dentalizowanych, gdyż układ narządów artykulacyjnych charakterystyczny jest dla wymowy głosek: w , f . korekta tej wady wymaga wielu ćwiczeń i powtórzeń, gdyż jest bardzo trudno zlikwidować ten nawyk.

 

Seplenienie boczne (łac. sigmatisimus lateralis; syn.: sygmatyzm lateralny, seplenienie lateralne). Artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka, szczelina nie tworzy się w lii środkowej, lecz z boku - przy kłach, zębach przed trzonowych lub trzonowych. Szczelina może być poprzedzona zwarciem. Wargi rozchylają się w miejscu przechodzenia powietrza. Prąd powietrza wydechowego nie jest więc emitowany w linii prostej, lecz z jednej (prawej lub lewej) strony bądź z obu stron i wydostaje się szerokim strumieniem, co bardzo zniekształca brzmienie głosek dentalizowanych. rozróżnia się seplenienie boczne: prawostronne (dexter), lewostronne (sinister), obustronne (bilateralis).

 

Można wyróżnić także seplenienie boczne:

 

  • ze zwarciem przednim - język ułożony jest przy głosce l, a powietrze przechodzi bokiem oraz
  • ze zwarciem tylnim - środek języka unosi się ku podniebieniu i zwiera się z nim z jednej lub z dwu stron.

 

Barwa głosek lateralnych w pewnym stopniu zależy od miejsca szczeliny, ich wielkości i występowania bądź też braku dentalizacji. W efekcie powstają dwie zasadnicze grupy spółgłosek bocznojęzykowych: ze zwarciem przednim i tylnim. Bocznie mogą też być wymawiane spółgłoski: t, d, n, a nawet r, lecz najczęściej szereg syczący. Nie może być jednak takiej sytuacji, w której szereg syczący: sz, ż, cz, dż artykuowany jest bocznie, a szereg: s, z, c, dz - nie. Spotyka się również sygmatyzm boczny międzyzębowy (łac. sigmatisimus lateralis interdentalis), który jest połączeniem objawów sygmatyzmu bocznego i międzyzębowego.

 

Seplenienie nosowe (łac. sigmstisimus nasalis; syn.: seplenienie nasalne, nasalizacja). w zależności od stopnia przechodzenia powietrz przez nos rozróżnia się seplenienie nosowe częściowe (łac. partialis) i całkowite (łac. totalis).

 

Przy seplenieniu nosowym częściowym układ języka jest prawidłowy, podniebienie miękkie nie jest zupełnie opuszczone, co powoduje, że w czasie artykulacji głosek dentalizowanych powietrze wydychane jednocześnie wydostaje się przez nos i usta. Brzmienie głosek dodatkowo zniekształca rezonans nosowy. Przy seplenieniu nosowym całkowitym układ języka jest nieprawidłowy, gdyż zwiera się on z podniebieniem. Powietrze wydychane wydostaje się do jamy nosowej szczeliną powstałą przez zbliżenie obsady języka do tylnej ściany gardła, wytwarzając nieprzyjemny poszum nosowy. Tak mogą być wymawiane wszystkie głoski dentalizowane lub niektóre z nich. Do przyczyn seplenienia nosowego należą:

 

  • zaburzenie czynności podniebienia miękkiego;
  • zmiany zapalne w jamie nosowej;
  • hypertroficzne zapalenie śluzówki nosa, hypertrofia tylnych końców dolnych muszli (u dorosłych);
  • zapalenie ucha środkowego (u dzieci).

 

Seplenienie krtaniowe (łac. sigmatisimus laryngealis; syn.: seplenienie laryngealne, sygmatyzm laryngealny). Głoski dentalizowane zastępowane są przez szmer wytwarzany w krtani (tzw. „zwarcie krtaniowe”). Pod naciskiem wydychanego powietrza głośnia zostaje rozsunięta i prąd powietrza, który się przez nią wydostaje, wytwarza szmer. Powstaje w przypadku rozszczepu podniebienia oraz wiotkości mięśni krtani i nagłośni.

 

Seplenienie świszczące (łac. sigmatisimus stridents; syn.: sygmatyzm stridensalny, seplenienie stridensalne). Cechuje je bardzo ostre brzmienie głosek dentalizowanych, które powoduje silny prąd powietrza powstały w wyniku utworzenia się głębokiego rowka wzdłuż lii środkowej języka. Taką wymowę można usłyszeć przy artykułowaniu głosek z dużą siłą lub u osób z anomaliami zębowymi, takimi jak diastremia i nieregularne ustawienie zębów. Powstające głoski dentalizowane charakteryzują się ostrym, świszczącym brzmieniem.

 

Seplenienie wargowe (łac. sigmatisimus labialis; syn.: sygmatyzm labialny). Szczelina tworzy się między wargami, a język pozostaje bierny. To występujące przejściowo zniekształcenie głosek dentalizowanych spowodowane jest niestałą umiejętnością wymowy lub chwiejnością stanów psychicznych.

 

Seplenienie podniebienne (łac. sigmatisimus pallatalis; syn.: seplenienie palatalne, seplenienie, mowa dziecinna, lalkanie, sygmatyzm palatalny). W wyniku zbliżenia czubka języka do podniebienia twardego powstaje trący, nieprzyjemny szmer. Najczęściej występuje przy zgryzie otwartym, przy prognacji (przodowaniu żuchwy) i palatalizacji. Wymowa głosek: sz, ż, cz, dż zbliżona jest do wymowy miękkich: ś, ź, ć, dź.

 

Sigmatisimus laterofleksus - ten rodzaj seplenienia polega na tym, że czubek języka przesuwa się w jedna stronę i prąd powietrza skierowany jest na wprost górnego kła (w prawą stronę). W efekcie powstaje brzmienie podobne do artykulacji między zębowej bocznej.

 

Sigmatisimus cacuminalis - język przyjmuje kształt wieży i przesuwa się do jamy ustnej, przez co baza artykulacyjna przesunięta jest całkowicie do tyłu.

 

Seplenienie przydechowe (łac. sigmatisimu aspirativen; syn.: sygmatyzm przydechowy). Wymowa głosek dentalizowanych przydechowa polega na tworzeniu dźwięków syczących w takiej formie, że przypominają „chuchający” szmer.

 

Seplenienie szumiące - szeplenienie (syn.: sygmatyzm szumiący, szeplenienie). Wymowa głosek dentalizowanych jest szmerowa i charcząca.

 

Seplenienie gardłowe (łac. sigmatisimus pharyngealis; syn.: sygmatyzm faryngealny). Głoski dentalizowane są wymawiane gardłowo w wyniku rozszczepów podniebienia i nieaktywnego podniebienia.

 

Inne zniekształcenia głosek dentalizowanych:          
W wymowie dzieci dość często spotyka się dorsalną wymowę głosek sz, ż cz, dż - a nie koronalną. Czubek języka znajduje się wówczas przy dolnych siekaczach, a predorsum zbliża się do wałka dziąsłowego. Często spotykane są również takie formy seplenienia, które nie należą do dużych odchyleń w zakresie miejsca artykulacji, czy wielkości szczeliny - w tych przypadkach barwa głosu zniekształcona jest nieznacznie.

 

Co to jest dysleksja rozwojowa?


Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w uczeniu się m. in. czytania, pisania, liczenia. Trudności te wynikają z pewnych zakłóceń w rozwoju u dziecka czynności mowy, spostrzegania, pamięci (słuchowej i wzrokowej), ruchu czy koncentracji.

 

Dysleksja rozwojowa nie jest wynikiem wolniejszego rozwoju umysłowego czy braku inteligencji. Może przytrafić się dzieciom o prawidłowym rozwoju umysłowym, które często osiągają świetne wyniki w testach inteligencji Dysleksja nie jest też chorobą czy kalectwem.

 

Specjaliści wyróżniają różne rodzaje dysleksji rozwojowej:

 

  • dysleksja: trudności w czytaniu, dzieci z dysleksją czytają zwykle wolniej,
  • dysortografia: trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (w tym popełnianie błędów ortograficznych),
  • dysgrafia: trudności w opanowaniu czytelnego pisania (skrajnie brzydkie pismo),
  • dyskalkulia: trudności w uczeniu się matematyki.

 

U jednej osoby mogą występować wszystkie rodzaje dysleksji rozwojowej, najczęściej zdarza się występowanie dysleksji wraz z dysortografią.

 

Według różnych badań kłopoty dyslektyczne ma od 10 do 15 proc. populacji.

 

W literaturze podawane są następujące koncepcje etiologiczne dotyczące pierwotnych przyczyn dysleksji rozwojowej:

 

  1. Koncepcja genetyczna zakłada, że przyczyną dysleksji są dyskretne zmiany w centralnym układzie nerwowym, które warunkują zaburzenia funkcjonalne, leżące u podstaw trudności w czytaniu i pisaniu. Nośnikiem tych zaburzeń są patologiczne geny przekazywane z pokolenia na pokolenie. Sądzi się, że dziedziczne uwarunkowania dotyczą 20-30% dzieci dyslektycznych.
  2. Koncepcja organiczna zakłada, że przyczyną dysleksji są organiczne mikrouszkodzenia struktury tych okolic mózgu, które są odpowiedzialne za czynności czytania i pisania. Do mikrouszkodzeń może dojść wskutek działania czynników patogennych (chemicznych, fizycznych, biologicznych) na centralny układ nerwowy w okresie prenatalnym i okołoporodowym.

 

Diagnoza dysleksji rozwojowej powinna być prowadzona przez zespół specjalistów (psycholog, pedagog, logopeda, lekarze - foniatra, okulista, psychiatra dziecięcy) i obejmować:

 

  1. szczegółową ocenę poziomu czytania i pisania (badanie pedagogiczne)
  2. ocenę poziomu rozwoju umysłowego (badanie psychologiczne)
  3. ocenę funkcji uczestniczących w czynności czytania i pisania: językowych, percepcyjno-motorycznych i ich integracji (badanie psychologiczne i pedagogiczne)
  4. w razie zaburzeń emocjonalnych i psychosomatycznych spowodowanych długotrwałym stresem szkolnym wskazana konsultacja logopedy (badanie mowy), a także psychiatry dziecięcego.

 

Opinia specjalistyczna nie zwalnia ucznia od wymagań, lecz ma służyć ukierunkowaniu pomocy (terapii pedagogicznej).

 

Informacją o objawach dysleksji jest przede wszystkim ocena głośnego czytania (tempa, techniki i liczby błędów) oraz stopnia zrozumienia przeczytanego tekstu. Z kolei ocena poziomu pisania obejmuje analizę zeszytów oraz prac pisemnych dziecka: ze słuchu (dyktando), ze wzoru (przepisywanie), z pamięci.

 

Zwykle symptomy zapowiadające trudności w czytaniu i pisaniu zauważane są u dzieci dopiero w okresie ich nauczania początkowego, a powinny być dostrzeżone w okresie przedszkolnym. Są to objawy dysharmonii rozwoju psychoruchowego (opóźnienia rozwoju niektórych funkcji poznawczych i ruchowych), które leżą u podstaw uczenia się czytania i pisania. W takich wypadkach mówi się o ryzyku dysleksji.

 

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci nie są jednolitym syndromem zaburzeń. Uwarunkowane one są jednym lub też kilkoma jednocześnie patomechanizmami (zaburzeniami prostszych funkcji leżących u podstaw złożonej czynności czytania i pisania).

 

Są to:

 

  1. zaburzenia przetwarzania wzrokowego lub wzrokowo-przestrzennego- podłożem tego patomechanizmu jest zaburzenie uwagi, spostrzegania, pamięci i wyobraźni wzrokowej, często połączone z zaburzeniami spostrzegania przestrzeni lub zaburzeniami motoryki rąk czy też koordynacji wzrokowo-ruchowej;
  2. zaburzenia przetwarzania językowego- podłożem tego patomechanizmu są zaburzenia uwagi, spostrzegania, pamięci i wyobraźni słuchowej dźwięków mowy (aspekt fonologiczny języka) i/lub zaburzenia innych funkcji językowych (aspekt syntaktyczny i semantyczny języka);
  3. zaburzenia integracji funkcji percepcyjno-motorycznych i językowych.

 

Jak wskazuje powyższa typologia każde dziecko z dysleksją może mieć nieco inne objawy zaburzeń i inne problemy szkolne. Udzielając mu pomocy należy uwzględnić jego indywidualne, specjalne potrzeby edukacyjne. Przykładowe ćwiczenia na stronie http://www.reedukacja.prv.pl/.

Więcej na stronie: Polskiego Towarzystwa Dysleksji -http://dysleksja.univ.gda.pl/.



 

Metody terapii jąkania


W świecie oraz w Polsce stosuje się różne metody terapeutyczne jąkających się. Są one bardziej zróżnicowane w przypadku dzieci starszych, młodzieży i dorosłych.

 

ECHOKOREKCJA - (Adamczyk) - metoda, której podstawą jest mówienie w sposób zsynchronizowany z własnym echem, opóźnionym o 0,1-0,3 s., w czasie którego jąkanie nie pojawia się, a tempo mówienia staje się zwolnione.

 

RYTMIZACJA MÓWIENIA - polega na rytmicznym mówieniu sylabami wyrazów i całych zdań. Rytm można wyznaczyć za pomocą metronomu. Po opanowaniu rytmu i uzyskaniu skandowanej płynności spowolniała mowa zostaje stopniowo przyspieszona.

 

TERAPIA ODDECHOWA - istotą tej metody jest poszerzenie pojemności płuc, wypracowanie oddechu brzuszno- przeponowego oraz umiejętności posługiwania się podparciem oddechowym, rozumianym jako świadome zwolnienie fazy wydechowej za pomocą kontrolowanego napięcia mięśni oddechowych. Opanowanie tych czynności pozwala na płynne realizowanie wypowiedzi, które nie są zakłócone częstymi wdechami.

 

TECHNIKA POWOLNEGO, PRZEDŁUŻONEGO MÓWIENIA - polega na przedłużaniu samogłosek, co daje w efekcie rozciąganie poszczególnych sylab w czasie. Redukuje to zająknięcia i pozwala wrócić do normalnego mówienia po opanowaniu techniki. Ważne jest robienie krótkich przerw pomiędzy zdaniami na zebranie myśli. Daje to rozciągnięte mówienie i prowadzi do redukcji jąkania.

 

TECHNIKA JĄKANIA SIĘ BARDZIEJ PŁYNNEGO - (Ch. van Riper) - metoda oparta jest na 4 fazach:

 

  1. Identyfikacja - zanalizowanie objawów zająknięć, aby móc podjąć próbę ich redukcji.
  2. Odczulanie - redukuje sie lęk przed mówieniem i łagodzi emocje (poczucie winy, zakłopotanie).
  3. Modyfikacja - zachęcanie do zmniejszenia natężenia walki z jąkaniem i zaprzestanie mówienia wyrazów trudnych. Jąkający powinien mimo zająknięć w sposób świadomy mówić dalej to co chce powiedzieć, bez pauz i cofania się.
  4. Automatyzacja - pacjent utrwala nowo opanowany mechanizm mówienia, w którym swobodne jąkanie nie powoduje lęków.

TECHNIKA PRZEPŁYWU POWIETRZA - (M. Schwartz) - porównuje ją do sportu, w którym wyniki osiąga się przez systematyczne ćwiczenia. Terapia polega na ćwiczeniu wydobywania głębokiego westchnienia bez tworzenia głosu. Po kilku próbach wymawia się delikatnie sylabę, potem wyraz, zdanie. Słyszane wcześniej westchnienie zanika, a mowa staje się podobna do normalnej.



Profilaktyka logopedyczna - jak stymulować i rozwijać mowę dziecka


Prawidłowy rozwój mowy dziecka wpływa na globalny rozwój jego osobowości. Dziecko poznaje otaczający świat dzięki rozumieniu mowy, a umiejętność mówienia pozwala mu wyrazić swoje spostrzeżenia, uczucia, pragnienia, emocje. Rozwój mowy dziecka przyspieszają częste kontakty słowne z otoczeniem. Zaniedbania w tym względzie mogą spowodować opóźnienie mowy lub jej zaburzenia. Rodzice mogą zapewnić dziecku optymalne warunki dla prawidłowego rozwoju mowy już od momentu jego narodzin. Są bowiem osobami przebywającymi z dzieckiem najdłużej, mają więc największe możliwości wpływania na jego rozwój. Stanowią również wzór, który dziecko będzie próbowało naśladować.


WSKAZÓWKI LOGOPEDYCZNE DLA RODZICÓW


1. ZWRÓĆ UWAGĘ NA SPOSÓB ODDYCHANIA DZIECKA. Wdech i wydech przy spoczynku lub milczeniu powinien się odbywać przez nos. Jeśli przy oddychaniu dziecko ma otwartą buzię, powinno Cię to zaniepokoić.           
2. BY DOBRZE MÓWIĆ, TRZEBA DOBRZE SŁYSZEĆ. Jeśli musisz powtarzać polecenie lub prośby kierowane do dziecka, sprawdź Jego słuch.     
3. MÓWIĄC DO DZIECKA, NIE SPIESZCZAJ FORM WYRAZÓW. Tylko właściwa wymowa i zachowanie poprawnych form gramatycznych dadzą pożądany efekt w postaci prawidłowej wymowy.
4. ZWRÓĆ UWAGĘ NA BUDOWĘ JĘZYKA, WARG, POLICZKÓW, PODNIEBIENIA (miękkiego i twardego) oraz JĘZYK. Jeśli masz wątpliwości co do ich wyglądu, ułożenia, wielkości czy ruchliwości, udaj się do specjalisty po konsultację.          
5. UCZ DZIECKO GRYZIENIA od momentu, gdy tylko zaczniesz podawać pokarmy stałe. Gryzienie marchewki, jabłka, skórki od chleba wpływa na prawidłowe połykanie pokarmów, ułożenie zębów i żuchwy oraz prawidłowe ruchy języka.

6. CODZIENNIE CZYTAJ DZIECKU NA GŁOS, przynajmniej 20 minut, dziecko poprawia swoją wymowę, doskonali ją, starając się naśladować to, co słyszy od otoczenia. Dzięki głośnemu czytaniu dorosłego dziecko także wzbogaca swoje słownictwo, ćwiczy pamięć werbalną, zdolność koncentracji uwagi, umiejętność budowania zdań.           
7. PODCZAS CZYTANIA NIECH TWOJE DZIECKO OPOWIADA treść ilustracji, naśladuje różne odgłosy (np. szum wiatru, pukanie, odgłosy zwierząt). Wyrazy dźwiękonaśladowcze są doskonałym ćwiczeniem usprawniającym narządy artykulacyjne, przygotowują dziecko do wymowy kolejnych głosek.

8. ZACHĘCAJ DZIECKO DO NAUKI WIERSZY NA PAMIĘĆ ORAZ RYMOWANEK. Jest to doskonała forma ćwiczeń utrwalających wyrazistą wymowę. Rytm i koordynacja mają ogromne znaczenie dla rozwoju, płynnej zrozumiałej mowy.

9. WPROWADŹ DO ZABAWY GIMNASTYKĘ BUZI I JĘZYKA. Ćwiczenia logopedyczne nie muszą być nudne! Niech to będzie zabawa dla Ciebie i dziecka. Dodatkowo będzie to czas, jaki spędzicie razem i to już jest sukces. O tym, jak prowadzić tę gimnastykę, porozmawiaj z logopedą dziecka. On udzieli Ci fachowych wskazówek.

10. ĆWICZENIA WYKONUJCIE SYSTEMATYCZNIE. Tylko wtedy przyniosą one oczekiwany efekt. Ćwiczyć można zawsze i wszędzie, nie musi się to odbywać w wyznaczonym, ustalonym czasie. Jest to nawet niewskazane, gdyż dziecko nie powinno traktować takich ćwiczeń jak obowiązku.

11.STARAJ SIĘ BY ROZMOWA BYŁA PRZYJEMNOŚCIĄ. Unikaj nieustannego poprawiania wymowy dziecka. Dziecko ciągle upominane wycofuje się z kontaktów słownych.

12. OGRANICZ OGLĄDANIE TELEWIZJI. Przekaz telewizyjny jest mało zrozumiały dla dziecka, zaburza myślenie logiczne oraz może być przyczyną dysleksji. Jeśli już staraj się wybierać wartościowe programy. Bądź zawsze zorientowanym, co dziecko ogląda. Nie zostawiaj włączonego telewizora, jeżeli nikt go nie ogląda.

13. DBAJ O MOCNĄ WIĘŻ EMOCJONALNĄ. Głaskaj, przytulaj, chwal dziecko. Zachęca to do kontaktów werbalnych.

14. DBAJ O PRAWIDŁOWY ROZWÓJ RUCHOWY. Zachęcaj do biegania, wspinania się po drabinkach, jazdy na hulajnodze, rowerze, rolkach. Usprawniaj motorykę palców, poprzez wydzieranie, naklejanie, lepienie z plasteliny, malowania, rysowanie.

 

„Słuch fonemowy- w jaki sposób należy go rozwijać u dzieci?”


Niewielu rodziców zdaje sobie sprawę z tego, że to właśnie słuch fonemowy w dużym stopniu warunkuje osiągnięcie prawidłowego rozwoju mowy dziecka oraz opanowanie umiejętności czytania i pisania. Słuch fonemowy to umiejętność odróżniania jednej głoski od drugiej w konkretnej wypowiedzi (np. kura – kula, kura – góra, koza - kosa). Jest to proces analizy i syntezy dźwięków mowy. Oznacza to, że dziecko może wyodrębnić z potoku mowy - wyrazy, w wyrazach - sylaby, w sylabach - głoski, a także uchwycić kolejność głosek w wyrazie. Właściwie wykształcony słuch fonemowy umożliwia prawidłową wymowę, wychwytywanie różnic między słowami podobnie brzmiącymi, ale mającymi inne znaczenie, a w końcu dokonywanie analizy i syntezy słuchowej wyrazów, co stanowi podstawę w nauce czytania i pisania. Słuch fonemowy kształtuje się w trakcie rozwoju mowy dziecka w sposób spontaniczny i niezamierzony.

Wczesne kompetencje percepcyjne nabywane są już w okresie prenatalnym i ujawniają się tuż po urodzeniu dziecka, jednak słuch fonemowy najintensywniej rozwija się między 6 a 9 miesiącem życia dziecka. Dotyczy to analizowania, identyfikowania, klasyfikowania oraz zapamiętywania głosek przez dziecko. Procesy te przebiegają wraz ze wzrostem świadomości dziecka, czyli im wyższa jest świadomość językowa dziecka, tym łatwiej rozróżnia dane głoski. Początkowo dziecko słyszy i powtarza formy dźwiękowe, a gdy poznaje nowe, interesujące dźwięki chętnie bawi się ich brzmieniem. Zaburzenia słuchu fonemowego utrudniają odbiór mowy, wywołują jej zaburzenia oraz powodują trudności w czytaniu i pisaniu ze słuchu.

 

Zaburzenia słuchu fonemowego są przyczyną:

  • wadliwej realizacji głosek (dziecko opuszcza, przestawia lub dodaje różne głoski, sylaby), powodującej trudności w czytaniu (uporczywe literowanie) i pisaniu ze słuchu dłuższych wyrazów, zniekształcanie wyrazów w dyktandzie (niekiedy dysleksja, dysgrafia);
  • trudności w rozumieniu złożonych instrukcji i poleceń słownych;
  • trudności w zapamiętywaniu, powtarzaniu trudnych wyrazów i dłuższych zdań;
  • trudności w tworzeniu zdań i opowiadań, ubogiego zasobu słów, występowania agramatyzmów, prymitywnych, prostych zdań w opowiadaniu;
  • trudności w pisowni wyrazów ze zmiękczeniami, kłopoty z różnicowaniem j - i, opuszczanie wyrazów, końcówek wyrazów, elizje nagłosowe i śródgłosowe, zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne, syczących głosek na szumiące;
  • trudności w zapamiętywaniu ciągów słownych, np. dni tygodnia, nazw miesięcy oraz treści wierszy i piosenek, a także trudności w nauce tabliczki mnożenia;
  • trudności w zapamiętaniu, powtórzeniu trudnych wyrazów i dłuższych zdań;
  • opóźnionego rozwoju mowy i wad wymowy. Dziecko dobrze słyszy słowa, lecz w ciągu mownym nie potrafi rozróżnić pojedynczych dźwięków lub złożyć je w całość dźwiękową;
  • trudności w różnicowaniu dźwięków mowy (głównie tych o podobnym brzmieniu) i określeniu ich położenia w wyrazie (na początku, na końcu, w środku);
  • trudności z rozróżnianiem tzw. paronimów, czyli słów różniących się jedną głoską np. t - d;
  • problemów z dokonywaniem analizy sylabowej i głoskowej wyrazów;
  • trudności w syntetyzowaniu (scalaniu) sylab i głosek w wyrazie;
  • nieprawidłowego odczytywania znaczeń wyrazów, np. buty - budy, oraz wadliwej wymowy (zdarzyć się może np. buty - „puty”);
  • problemów w pisaniu, zwłaszcza z dwuznakami, spółgłoskami miękkimi, dźwięcznymi i bezdźwięcznymi
  • trudności w nauce języka obcego

Słuch fonemowy można uwrażliwiać poprzez zestaw odpowiednich ćwiczeń doskonalących pamięć słuchową i słowną w formie ciekawych zabaw.

Poniżej przykładowe ćwiczenia słuchu fonemowego do wykorzystania w domu ze swoim dzieckiem.

1. Ćwiczenia na materiale bezliterowym – ćwiczenia słuchowe i rytmiczne:

- Rozpoznawanie dźwięków i szmerów (przesypywanie różnych materiałów sypkich: piasek, kamienie, żwir; eksponowanie dźwięków charakterystycznych dla różnych pojazdów, głosów zwierząt , sprzętu gospodarstwa domowego, rozpoznawanie dźwięków różnych instrumentów...)

- Odtwarzanie przez dzieci słyszanego rytmu przy pomocy wystukiwania np. patyczkiem o bębenek, wyklaskiwania, wytupywania.

- Odgadywanie odgłosów docierających zza zasłony (przelewanie wody, rozdzieranie papieru, przesuwanie krzesła, gwizd czajnika, brzęk kluczy…)

- Rozpoznawanie melodii piosenek po zaśpiewanym fragmencie.

2. Ćwiczenia na materiale literowym:

a) Wyodrębnianie zdań w mowie, słów w zdaniach:

- słuchanie wypowiedzi o ubogiej treści, np. ,,To kotek. On pije mleko”, a następnie rysowanie przez dzieci tylu kółek (kresek), ile jest zdań

- układanie zdań przez dzieci na podstawie ilości patyczków (patyczki oznaczają słowa) np. I I I I Ala ma małego brata.

- zabawa w dopowiadanie brakującego słowa w zdaniu (np. gruszka jest żółta, a wiśnia...)

- uzupełnianie słów (pokazujemy dziecku obrazek i wypowiadamy pierwszą część słowa, dziecko dopełnia drugą sylabę np. pił – ka , ry – ba).

b) Wyodrębnianie sylab w słowach:

- zabawa w poszukiwanie przedmiotów , których nazwy zaczynają się od - ,,sza” (szalik , szafa ...)

- wybieranie obrazków w nazwach, w których jest sylaba - ,,ro”(rower, krowa, korona ...)

- zabawa w sklep: dzieci podchodzą do stolika, na którym leży dużo przedmiotów, rodzic poleca ,,kupić” przedmioty, których nazwa zaczyna się od np. ,,bu” (budyń, burak ...)

- wyszukiwanie słów rozpoczynających się na daną sylabę, np. ,,ma”

- wyszukiwanie słów kończących się na daną sylabę: np. ,,ki”( wor-ki, lal-ki …)

- łańcuch sylabowy: dziecko wypowiada dwusylabowy wyraz, dzieli go na sylaby, druga sylaba staje się początkiem nowego wyrazu np. wa-ta, ta-ma.

c) Podział wyrazów na sylaby (dziecko nazywa obrazki, a następnie dzieli je na sylaby i liczy):

- analiza z podskokami - podajemy dziecku wyraz, a jego zadaniem jest podzielić go na sylaby, po wymówieniu każdej z nich musi podskoczyć np. balony - ba ( podskok) lo (podskok) ny (podskok).

d) Podział wyrazów na sylaby i wyodrębnianie głosek w sylabie:

- rodzic podaje wyrazy zaczynające się samogłoską, która stanowi sylabę, a dziecko wyodrębnia te sylaby (o-ko, A-la, E-wa ...)

- rodzic podaje sylaby zamknięte( ul- , ok- , ap- , ar- , ... - dziecko wyodrębnia samogłoskę)

- rodzic wypowiada grupę sylab, dziecko podnosi rękę, gdy usłyszy określoną sylabę np. ,, pa”
(da pa ba  ga  ka  ta  pa  ta)

e) Układanie zdań z sylab: np. ca, ta, sto, stoi, Na, le.

f) Wybieranie i segregowanie przedmiotów oraz obrazków na podstawie dźwiękowych właściwości ich nazw:

- dziecko wskazuje przedmioty, których nazwy rozpoczynają się od tego samego dźwięku lub tej samej sylaby;

- segregowanie obrazków; rozkładamy obrazki z dwóch grup np.(s-sz), a dziecko ma ułożyć je w dwóch szeregach np.

s- sałata, samolot, słoń

sz- szafa, szal, szyny.

g) Tworzenie wyrazów z podanych głosek i ich zamiana:

- zabawa ,,Kto powie ?” - wyszukiwanie słów na daną głoskę np. ,,t” ( tata, torba, taca, tory …)

- zamiana słów: ,,zmień ostatnią lub pierwszą głoskę tak, aby powstało nowe słowo: nos - ,,s” na ,,c” - noc

- układanie wyrazów: mając trzy obrazki przed sobą zadaniem dziecka jest z pierwszych głosek nazw kolejnych obrazków ułożyć słowo: ryba, auto, koza=rak

 

Propozycja zabaw doskonalących pamięć i uwagę słuchową.

 

*Zabawa „Zgadnij co słyszysz?”- odtwarzanie jakiegoś dźwięku (np. nagrany na CD)- dziecko ma przyporządkować usłyszane dźwięki do odpowiedniego obrazka.

*Zabawa „Echo”- sekwencja dźwięków ( np. klaśnięcie, uderzenie w cymbałki,

tupnięcie nogą, klaśnięcie ) podczas których dziecko zamyka oczy. Jego zadaniem jest bezbłędne powtórzenie eksponowanych dźwięków z otwartymi oczami.

*Zabawa „Zagraj tak jak ja” - wystukanie (powtórzenie) rytmu na dowolnym instrumencie za rodzicem.

*Zabawa "Jaki to instrument"- dziecko odwrócone tyłem rozpoznaje brzmienie różnych instrumentów.

*Zabawa "Jaka to melodia"- różnicowanie piosenek i melodii na smutną, wesołą, szybką, wolną.

*Zabawa „Detektyw”-wyszukiwanie obrazków według werbalnie wskazanej kolejności ( np. oko, dom, samochód, lalka, dywan ).

*Zabawa "Czym się różnią" - dziecko szuka różnic w wyrazach pozornie podobnych (obrazki są podpisane), np. półka-bułka, klatka-kratka, lis-las, Tomek-domek, piórko-biurko. Podaje: p-b, l-r, i-a,t-d , p-b.

*Zabawa "Pokaż"- różnicowanie słów i sylab podobnie brzmiących, np.: wskazanie przez dziecko obrazków po usłyszeniu ich nazwy ( pałac-pajac, moc-noc, kura-kula;

*Zabawa „Klaśnij”- kiedy rodzic powie prawidłowo wyraz dziecko klaszcze ( np. safa-szafa, czapka-capka, sufelka-szufelka

 

Podsumowując warto pamiętać, że ćwiczenia słuchu fonemowego są niezbędne w reedukacji zaburzeń analizy i syntezy słuchowej, należy stosować je często, stopniując trudność materiału słownego, obrazkowego i ćwiczeń. W ćwiczeniach słuchu fonemowego musimy zwrócić uwagę na prawidłową formę brzmieniową głosek. Muszą one być wypowiadane krótko (bez samogłoski „y”), gdyż dla dziecka będzie stanowiło to istotną przeszkodę w analizie i syntezie głoskowej. Uwagę należy także zwrócić na wymowę dziecka i korygować wczesne błędy.


Motywowanie dziecka do wykonywania ćwiczeń logopedycznych w domu


Regularne kontynuowanie ćwiczeń zaleconych przez logopedę powoduje utrwalenie i rozwój umiejętności , które dziecko nabyło podczas pracy w gabinecie z logopedą.
Oto kilka wskazówek jak motywować dziecko do ćwiczeń:    

  • Ustalcie wspólnie czas na ćwiczenia logopedyczne Rodzice wraz z dzieckiem powinni ustalić czas, który przeznaczą na ćwiczenia logopedyczne (np. raz po obiedzie, raz przed dobranocką).
  • Unikaj zwrotu „ćwiczenia logopedyczne ” kiedy próbujesz nakłonić dziecko do ich wykonywania -, mów raczej „będziemy gimnastykować buzią i język”.   
  • Bądź cierpliwy i wyrozumiały. Na efekty terapii często trzeba długo czekać (nawet kilka miesięcy lub dłużej). Nie należy tracić motywacji do pracy z dzieckiem, lecz stale je mobilizować. Dać dziecku czas, gdyż każda nowa umiejętność potrzebuje czasu, aby się rozwinąć i utrwalić. System etyczna praca i wytrwałość pozwolą osiągnąć cel jakim jest poprawna wymowa i sprawna komunikacja.
  • Wykorzystuj każdą naturalną sytuację, aby utrwalać prawidłową wymowę np. podczas spaceru, zabawy, rozmowy.       
  • Zaangażuj członków rodziny do zabaw utrwalających wymowę. Zadbaj o własną prawidłową wymowę.
  • Chwal dziecko za każdy nawet najmniejszy sukces w pracy: „brawo”. „świetnie ci poszło”, „mówisz co raz wyraźniej”, „pięknie”, „znakomicie”, „udało się”, „dobrze sobie radzisz”     
  • Małe nagrody rzeczowe np. naklejki, stempelki, obrazki.           


 Przykłady zabaw logopedycznych, które można wykonywać w codziennych sytuacjach:

  • robienie bąbelków w kubku do płukania jamy ustnej rurką do napojów,
  • przenoszenie chrupek z miski do miski za pomocą rurki do napojów,   
  • oblizywanie warg posmarowanych dżemem, miodem lub kremem czekoladowym,   
  • pice gęstych napojów przez cieniutką rurkę (soki, rozrzedzony budyń, kisiel czy shake),       
  • można przykleić do podniebienia opłatek lub kawałek andrucika, dziecko powinno go odkleić językiem szeroko otwierając przy tym usta,      
  • sytuacja „Zakupy”. Podczas wkładania zakupów do wózka: dziecko ma włożyć tylko te produkty, które mają w nazwie ćwiczoną głoskę,      
  • sytuacja „Zakupy”. W długiej kolejce do kasy: dziecko nazywa produkty z ćwiczoną głoską, które znalazły się w wózku,           
  • rozmawiaj z dzieckiem o tym, co robiło na zajęciach logopedycznych; dzieci chętnie o tym opowiedzą przy okazji utrwalając zdobyte tam umiejętności,          
  • kiedy dziecko utrwala wymowę głoski w mowie spontanicznej, możemy umówić się na sygnał, który wskaże dziecku, że „zapomniało się” i mówi „po staremu”, np. rodzic nie odpowiada na pytanie dziecka, jeśli ono mówi niepoprawnie. UWAGA: tę metodę można stosować wówczas, gdy dziecko dobrze opanowało już wymowę danej głoski i uczy się używania jej w codziennych sytuacjach (czyli kształtuje nawyki używania głoski na co dzień),           
  • przygotuj pomoce do ćwiczeń